Najwyższa Izba Kontroli na wniosek poznańskich aktywistów zajęła się sposobem zarządzania przestrzenią reklamową w Poznaniu. Kontrolerzy NIK sformułowali zastrzeżenia dotyczące, ZDM, Urzędu Miasta i MTP.
Zdaniem kontrolerów NIK, ZDM nie realizował rzetelnie zadań z zakresu ochrony pasa drogowego i dróg wewnętrznych przed umieszczaniem nielegalnych tablic i urządzeń reklamowych. Nie monitorowano systematycznie sieci drogowej w celu stwierdzenia samowolnego lub niezgodnego z decyzją zajęcia pasa drogowego na cele reklamy.
W latach 2018-2022 (I półrocze) ZDM przeprowadził łącznie 381 kontroli pasa drogowego pod względem jego wykorzystania na cele reklamowe bez stosownego zezwolenia, przy czym główne źródło zainicjonowanych działań kontrolnych stanowiły sygnały zewnętrzne. W tym okresie wydano 327 decyzji administracyjnych wymierzających karę pieniężną za zajęcie pasa drogowego6 na łączną kwotę 1 070,5 tys. zł, z których 263 stało się ostatecznych. Tylko 18,2% postępowań administracyjnych w zakresie nielegalnego zajęcia pasa drogowego wszczętych w okresie 2019-2021 było następstwem czynności kontrolnych wynikających z przyjętego w jednostce harmonogramu kontroli.
W przypadku pozostałych 81,8% postępowań administracyjnych – wszczęto je w wyniku nieplanowanych działań kontrolnych, w szczególności zainicjonowanych na podstawie zgłoszeń osób trzecich czy będących efektem kontroli doraźnych. W ocenie NIK nie sprzyjało to skutecznemu eliminowaniu nielegalnych obiektów z przestrzeni publicznej, pomimo, że ZDM podejmował niezwłoczne działania w reakcji na sygnały zewnętrzne związane z takimi reklamami. Do efektywnego monitoringu pasa drogowego nie przyczyniały się również przyjęte w ZDM rozwiązania organizacyjne7 .
Postępowania administracyjne wymierzające karę pieniężną w trzech przypadkach prowadzono, zdaniem NIK, nierzetelnIe ze względu na dopuszczenie do nieuzasadnionych przerw w podejmowanych czynnościach. Brak stałego monitoringu oraz długotrwałość postępowań administracyjnych nie sprzyjał skutecznemu działaniu w celu sprawnego usuwania z pasa drogowego obiektów znajdujących się tam bez zgody i wiedzy zarządcy drogi oraz pozbawiło dodatkowych wpływów budżetów z tytułu nałożonych kar pieniężnych.
ZDM przez okres trzech lat nie podpisał – po wygaśnięciu dotychczasowej umowy w maju 2019 r. – nowej umowy dzierżawy nieruchomości na cele reklamowe, mimo wniosku złożonego pzez dzierżawcę w 2019 r. o zawarcie nowej umowy w celu umieszczenia trzech słupów ogłoszeniowo-reklamowych. Pozbawiło to Miasta w tym okresie należnych opłat w wysokości 33,2 tys. zł (w tym Vat 4,7 tys. zł) i naruszało zasady gospodarki finansowej określone w art. 42 ust. 5 w związku z art. 254 pkt. 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych8 . Z kolei wskutek niedopatrzenia pracowników Wydziału Finansowo-Księgowego nie naliczono odsetek od nieterminowej wpłaty opłaty za zajęcie pasa drogowego przez inną spółkę komunalną wysokości 2,1 tys. zł, co było sprzeczne z art. 40d ustawy o drogach publicznych. ZDM prawidłowo wykonywał obowiązki w zakresie wydawania zezwoleń na zajęcie pasa drogowego i umieszczenie w nim obiektów reklamowych, rzetelnie ustalając opłaty za umieszczenie w pasie drogowym obiektów reklamowych oraz zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych, wydając stosowne zezwolenia lub zawierając odpowiednie umowy dzierżawy.
Nie dochowano jednakże, w opinii NIK, należytej staranności, wydając jedną (spośród 22 zbadanych) decyzję zezwalającą na zajęcie pasa drogowego w celu umieszczenia reklamy po upływie trzech miesięcy od daty złożenia wniosku. Ponadto, w sześciu zbadanych postępowaniach, zakończonych wydaniem decyzji zezwalających na lokalizację obiektu reklamowego w celu umieszczenia słupów reklamowych, ZDM wyraził zgodę na odstąpienie od wymogu 6 O której mowa w art. 40 ust 12 pkt. 1 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1693 ze zm.), dalej: udp, ustawa o drogach publicznych. 7
W odniesieniu do liczby pracowników zajmujących się kontrolą pasa drogowego w zakresie umieszczania w nim urządzeń i tablic reklamowych. 8 Dz.U. z 2022 r. poz. 1634 ze zm., dalej: ufp, ustawa o finansach publicznych. 4 zachowania minimalnych odległości określonych w art. 43 ust. 1 udp pomimo, że MTP nie wskazał we wniosku na wystąpienie szczególnie uzasadnionych przypadków zmniejszenia odległości sytuowania obiektów od zewnętrznej krawędzi jezdni.
Działania Urzędu Miasta Poznania związane z nadzorem nad zarządzaniem przestrzenią reklamową były, w opinii kontrolerów NIK, niewystarczające. Postępowania podatkowe określające podatek od nieruchomości, tj. budowli związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – tablic reklamowych były wszczynane nawet w ostatnim roku upływu pięcioletniego okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Wskazywane
w wyjaśnieniach powody takiego stanu rzeczy, tj. brak rozstrzygnięć organów wyższego rzędu i sądów za poprzednie lata, rotacja pracowników, trudności postępowań czy niemożność pozyskania stosownej kadry nie uzasadniały wszczynania postępowań podatkowych w terminach niezapewniających zakończenie ich wydaniem ostatecznej decyzji przed upływem terminu przedawnienia. Stosowana praktyka wpłynęła na umorzenie 1/3 prowadzonych w latach 2018-2022 postępowań o wartości 709,7 tys. zł10. Wobec jednego z podmiotów, który od 2015 r. posiadał budowle wykorzystywane na cele reklamowe nie określono11 dotychczas podatku od tych nieruchomości. Wobec drugiego podmiotu12, podatek od nieruchomości za lata 2011-2014 określony został prawomocną decyzją za 2011 r.
Działania Międzynarodowych Targów Poznańskich sp. z o.o. związane z zarządzaniem nośnikami reklamowymi w Mieście Poznaniu, w tym z realizacją powierzonego przez Radę Miasta Poznania zadania w zakresie budowy, przebudowy i remontu m.in. wiat przystankowych usytuowanych w pasie drogowym dróg publicznych na terenie Miasta Poznania, były, jak opisuje NIK, co do zasady prowadzone prawidłowo.
Spółka, będąc wyłącznym zarządcą nośników reklamowych zlokalizowanych na wiatach przystankowych, przyjęła strategię komercjalizacji powierzchni reklamowych opartą na długoterminowej współpracy z dwoma operatorami reklamowymi – przekazując im 9 powierzchni reklamowych w wiatach wykorzystywanych na cele reklamowe. Zagwarantowało to Spółce stabilny strumień przychodów.
NIK stwierdza w wystąpieniu pokontrolnym, że zawarcie przez Spółkę długoterminowych umów najmu powierzchni reklamowych z operatorami reklamowymi na okres dłuższy niż okres powierzenia realizacji zadania co było niezgodne z postanowieniami uchwały Rady Miasta w sprawie powierzenia zadania własnego i zarządzenia wydanego w celu wykonania tej uchwały, jak również uwzględnienie w jednej z umów najmu niższej stawki czynszu, niż zadeklarowanej w ofercie operatora reklamowego, świadczyło o nierzetelnym przygotowaniu projektów zawieranych przez Spółkę umów. Wskutek nierzetelnych działań doprowadzono w ten sposób do uszczuplenia przychodów Spółki z działalności reklamowej w latach 2019-2022 w wysokości 53,7 tys. zł, co w ocenie NIK, było przejawem niegospodarności.
Jak twierdzą kontrolerzy spółka, realizując zadania inwestycyjne i remontowe, związane z infrastrukturą wiat przystankowych, zlecała dostawy i usługi oraz roboty budowlane na łączną kwotę (…)10, stosując wewnętrzne procedury wyboru kontrahentów. Do dnia zakończenia kontroli NIK ostatecznie nie uregulowano zasad korzystania z gruntów podmiotów trzecich, w tym terenów należących do Miasta, na których posadowione były wiaty przystankowe zlokalizowane poza pasem drogowym. W konsekwencji Spółka nie ponosiła należnych kosztów z tytułu dzierżawy gruntów usytuowanych poza pasem drogowym, na których umieszczono wiaty przystankowe, mimo że na części z nich prowadziła działalność reklamową. Pozbawiło to Miasto dochodów w wysokości, co najmniej, 473,8 tys. zł za okres trzech lat.
Przejawem nierzetelności działania Spółki było, zdaniem kontrolerów, również niepodpisanie umowy dzierżawy na korzystanie z nieruchomości przez okres trzech lat, na których posadowiono słupy reklamowe, bez ponoszenia należnych opłat dzierżawnych na rzecz budżetu Miasta w wysokości 40,9 tys. zł brutto. Spółka rzetelnie realizowała zadania związane z zarządzaniem infrastrukturą wiat przystankowych, zapewniając coroczną wymianę i modernizację wiat, co przyczyniało się do poprawy ich estetyki i ujednolicenia znajdujących się na nich nośników reklamowych. Spółka reinwestowała część środków uzyskanych z działalności reklamowej w infrastrukturę wiat przystankowych, montując w okresie objętym kontrolą (…)11 nowych wiat przystankowych i modernizując (…)12 wiat (w tym (…)13 na przystankach pozbawionych dotychczas wiat).
